دوره آموزشی ارزیابی، کنترل و مدیریت ایمنی گاز سولفید هیدروژن(H2S) در صنعت نفت و گاز

ایمنی در پالایشگاههاي گاز اهميت ویژه اي دارد. براساس نتایج پژوهش هاي گوناگون در پالایشگاه گاز،بروز حوادث متنوع و مختلف از قبيل آتش سوزي، نشت گاز، ترکيدگی مخازن، مسموميت، سوختگی و غیره به خسارت و صدمات جبران ناپذیر انسانی، زیست محيطی و اقتصادي منجرمی شود.

سولفید هیدروژن(H2S) گازي بی رنگ، قابل اشتعال و شدیداً سمی است که به آسانی در آب حل شده و بسیار خطرناك است که گاز فاضلاب نیز نامیده می شود. این گاز بدلیل اینکه قابل اشتعال است چنانچه در غلظت های بین 4 درصد تا 44 درصد در هوا و در معرض شعله باز و یا منبع تولید جرقه قرار گیرد، باعث ایجاد آتش سوزی و انفجار می شود .شعله آن آبی رنگ است و با افزایش دما و حرارت ، شدت اشتعال آن بیشتر می گردد.

به هنگام نشت چون سنگین تر از هواست بدون اینکه به سمت بالا حرکت کند تا مسافت زیادی پخش شده و در صورت مشتعل شدن خسارات جانی و مالی فراوانی بر جای می گذارد. منابع تولید گاز سولفید هیدروژن عبارتند از:

• فرایند عملیات حفاری، احداث تونل، معادن زغال سنگ و مرداب ها
• عملیات حفاری در لایه های مختلف زمین جهت کشف نفت و گاز
• تغییرات مواد آلی توسط باکتریهای موجود در فاضلاب ومجاری آب
• بعنوان ماده جانبی در برخی از فعالیت های صنعتی
• همراه گازهای فعالیت آتش فشانی

شناسایی، اندازه‌گیری و ارزیابی گاز سولفید هیدروژن به دو روش  دستگاهی و فردی امکان‌پذیر است.

الف- روش بهره گیری از دستگاه های اندازه گیری

• تجهیزات ثابت شناسایی گاز: این تجهیزات شامل کنترولرها، صفحه نمایشگر، سنسور یا حسگر کابله ای ارتباطی می‌باشد و در نقاطی که احتمال وجود گاز سولفید هیدروژن است، نصب می‌گردند. در صورتی که میزان گاز سولفید هیدروژن به مرز خطرناک برسد، آژیر یا علامت خطری به کار می‌افتد.
• تجهیزات متحرک (قابل حمل): این تجهیزات دارای پمپ و سنسور گاز هیدروژن می ‌باشند که روی کمر کارگر متصل شده و به محض ورود به منطقه حاوی گاز سولفید هیدروژن، مقدار این گاز را نشان می‌دهند.
• تجهیزات آزمایشگاهی: به منظور شناسایی مواجهه کارگر با گاز سولفید هیدروژن ، مقدار سولفید هیدروژن را در هوای تنفسی اندازه‌گیری می‌نمایند. این کار با وسایل خاص آزمایشگاهی انجام می‌شود. نمونه‌ها باید تا 2 ساعت پس از تماس به آزمایشگاه منتقل گردند.

ب- روش حسی

• احساس بویایی: گاز هیدروژن سولفوره در غلظت‌های پایین بویی شبیه تخم مرغ گندیده دارد. با افزایش گاز بوی آن تغییر کرده و بوی شیرین می‌دهد. هنگام افزایش غلظت، گاز سولفید هیدروژن سبب فلج شدن دستگاه تنفسی گردیده و شخص حس بویایی خود را از دست می‌دهد. بنابراین، این روش برای تشخیص گاز قابل اطمینان نبوده و باید از آن پرهیز شود.

1. اقدامات کنترلی کاربردی:
   کنترل های مدیریتی: آموزش پرسنل ،کوتاه کردن مدت شیفت کاری اشخاص در معرض تماس گاز سولفید هیدروژن وانجام معاینات شغلی قبل از استخدام و انجام معاینات دوره ای با توجه ویژه به دستگاه تنفسی ،قلب و عروق وچشم ها .
2. کنترل های مهندسی: استفاده از تهویه مناسب و کاهش میزان آلاینده ،اصلاح فرآیند کاری
3. استفاده از تجهیزات کشف و اعلام گاز هیدروژن سولفوره
4. استفاده از تجهیزات فردی: در شرایطی که کنترل های فنی مهندسی ومدیریتی نتوانند سطح تماس با سولفید هیدروژن را به اندازه کافی کاهش دهند،استفاده از وسایل حفاظت فردی در محل کار ضروری می باشد.

تجهیزات حفاظت فردی مورد نیاز برای سولفید هیدروژن عبارتند از:
استفاده از وسایل حفاظت تنفسی به صورت ماسک کامل صورتFULL FACE MASK  با کانیستر اختصاصی جذب هیدروژن سولفوره.

• استفاده از رسپیراتورهای هوای تنفسی که توسطMSHA/NIOSH توصیه می گردد.
• وسایل حفاظتی چشم ها حفاظت چشمها در محیط های آغشته به گاز هیدروژن سولفوره با استفاده از گاگل ایمن( (SAFETY GOGGLE و حفاظ های صورت می گیر
• وسایل حفاظتی پوست:دستکش هایی از جنس لاستیک یا نئوپرن برای حفاظت دستها در مواجهه با حالت گازی یا مایع هیدروژن سولفوره

در این دوره آموزشی مطالب به صورت نظام مند و در چارچوب علمی ارائه شده و تأکید اصلی بر جنبه های کاربردی بحث خواهد بود.

1-      شناخت پارامترهاي آلاينده هيدروژن سولفوره H2S

2-      خواص فيزيكي و شيميايي هيدروژن سولفوره

3-      منابع توليد (طبيعي ، مصنوعي)

4-      استانداردها

5-      سم شناسي و موارد مواجهه و اثرات بر انسان

6-      اقدامات پيشگيرانه

كنترل و شناسايي از طريق وسايل اندازه گيري (روشهاي ساده و پيچيده)