دوره مجموعه قوانین و راهبردهای بهینه سازی مصرف انرژی در کشور

سیاست ها و برنامه های کنترل مصرف انرژی از اواخر دهه 70 در کشور آغاز گردید که سرآغاز فعالیت ها، تأسیس شرکت بهینه سازی مصرف سوخت و سازمان بهره وری انرژی برای پیشبرد فعالیت های صرفه جویی انرژی بوده است. عموم قوانین و مقررات در آن دوره در قالب برنامه های توسعه پنج ساله کشور و یا برنامه بودجه سالانه منعکس می شدند که می توان به برنامه های گازرسانی کشور، برقی کردن چاه های کشاورزی و غیره اشاره کرد. بتدریج از اوایل دهه 80 همراه با گسترش فعالیت های کاهش مصرف انرژی در کشور، قوانین و مقررات نیز به تصویب رسیدند که می توان به تدوین استانداردهای مصرف انرژی در صنعت، حمل و نقل و ساختمان اشاره کرد و همچنین قوانین مربوط به گاز سوز کردن خودروها نیز از آن جمله بوده اند. در ادامه قوانین دیگری نظیر قانون توسعه حمل و نقل عمومی و مدیریت مصرف سوخت، سهمیه بندی بنزین تصویب و اجرایی گردیدند.

مهمترین قانون انرژی ایران مربوط به قانون هدفمند کردن یارانه ها بوده است که در 27 آذر 1389 اجرایی گردید و عمده تمرکز آن بر بهبود کارایی مصرف انرژی کشور بوده است. سیاست های کلی اصلاح الگوی مصرف در تیر ماه 1389 توسط مقام معظم رهبری ابلاغ گردید که مهمترین بندهای آن مربوط به بهبود کارایی مصرف انرژی بوده است و یکی از شفاف ترین سیاست های بهینه سازی انرژی در کشور بوده است. قانون اصلاح الگوی مصرف انرژی با تصویب مجلس و تأیید شورای نگهبان در اسفند سال 1389 اجرایی گردید و این قانون مهمترین قانون بهینه سازی مصرف انرژی کشور می باشد. در ادامه در سال 1393 و 1394، طرح های عظیم بهینه سازی مصرف انرژی نظیر هوشمند سازی موتورخانه ها، نوسازی 65 هزار کامیون فرسوده، طرح تعویض 17 هزار دستگاه اتوبوس شهری فرسوده و طرح جایگزینی تاکسی های فرسوده در قالب رویکرد بیع متقابل به تصویب شورای اقتصاد رسید که این طرح ها تحت عنوان ماده 12 قانون رفع موانع تولید رقابت پذیر و ارتقای نظام مالی کشور و ذیل بند ق تبصره 2 قانون بودجه 1393 کشور منعکس شده بودند. سیاست های اقتصاد مقاومتی در سال 1392 توسط مقام معظم رهبری ابلاغ گردیدند که بندهایی از این سیاست ها به اصلاح الگوی مصرف اختصاص داشته است.  از دیگر قوانین و سیاست های مرتبط با بهینه سازی انرژی کشور می توان به موارد زیر اشاره نمود:

الف- مصوبات شورای عالی انرژی

ü      ابلاغیه سند ملی راهبردی انرژی کشور

ü      سند ملی راهبرد انرژی کشور

ü      ابلاغیه تضمین سوخت

ü      طرح های بهینه سازی مصرف انرژی کشور

ب-قوانین مصوب مجلس

ü      هدفمند کردن یارانه های انرژی

ü      قانون اصلاح الگوی مصرف انرژی

ü      قانون توسعه حمل و نقل عمومی و مدیریت مصرف سوخت

ü      قانون رفع موانع تولید رقابت پذیر و ارتقاء نظام مالی

ج- مصوبات هیئت دولت

ü      افزایش قیمت بنزی و سهمیه بندی آن در سال 1385 و 1398

ü      مقرات مربوط به مجموعه وزارت نفت

ü      مقررات مربوط به مجموعه وزارت نیرو و سازمان انرژی اتمی

د- سازمان ملی استاندارد و سازمان محیط زیست

ü      استانداردهای مصرف انرژی و انتشارات زیست محیطی در بخش ساختمان

ü      استانداردهای مصرف انرژی و انتشارات زیست محیطی در بخش صنعت

ü      استانداردهای مصرف انرژی و انتشارات زیست محیطی در بخش حمل و نقل

ü      استانداردهای مصرف انرژی و انتشارات زیست محیطی در بخش انرژی کشور (برق، نفت و گاز و تجدیدپذیرها ها و زیست توده ها)

ایران یکی از غنی ترین اسناد و مقررات و قوانین صرفه جویی و بهینه سازی مصرف انرژی را دارد، لیکن مشکل اصلی اجرا و تحقق این قوانین است. بررسی ها نشان می دهد که سه عنصر اصلی در تهیه و اجرای قوانین کارایی انرژی جایگاهی ندارند که به ترتیب عبارتند از:

§         هدف گذاری منطقی: ویژگی های یک هدف گذاری منطقی شامل ویژگی های معین بودن، قابل اندازه گیری بودن، قابل دستیابی بودن، واقعی بودن و زمانبندی شده است که معمولاً در تهیه قوانین و برنامه ها مدنظر قرار نمی گیرد.

§         برآورد دقیق هزینه و شناسایی منابع پایداری تأمین مالی: جایگاه این عنصر در تمامی برنامه ها و قوانین بهینه سازی مصرف انرژی ایران خالی است.

§         سنجش عملکرد: در هر برنامه ای باید شاخص های ارزیابی و سنجش عملکر برنامه تهیه و دائماً وضعیت پیشرفت را رصد نماید که در برنامه ها و اسناد ایران این شاخص ها جایگاهی ندارند.